કલરિંગ પેજ (ચિત્રમાં રંગ પૂરવા)રંગપૂરણી pdf|gujarati rangpurni pdf free download

વિકાસને અસર કરતા પરિબળો

 

હું તમારા માટે "વિકાસને અસર કરતા પરિબળો" પર આધારિત 50 MCQ પ્રશ્નો તૈયાર કરી શકું છું. આ પ્રશ્નો બાળ વિકાસના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો અને TET પરીક્ષામાં સામાન્ય રીતે આવતા પ્રશ્નોના પેટર્નને ધ્યાનમાં રાખીને બનાવવામાં આવ્યા છે.

  

📝 વિકાસને અસર કરતા પરિબળો: 50 વૈકલ્પિક પ્રશ્નો

 

નીચેના પ્રશ્નો પેપર 1 અને પેપર 2 બંને માટે ઉપયોગી છે. પ્રત્યેક પ્રશ્નનો ધ્યાનપૂર્વક અભ્યાસ કરી યોગ્ય વિકલ્પ પસંદ કરો.

 

1.  બાળ વિકાસ પર ભૂમિકા ભજવતાં પરિબળો મુખ્યત્વે કેટલા પ્રકારના હોય છે?

    a) આંતરિક

    b) બાહ્ય

    c) આંતરિક અને બાહ્ય

    d) માનસિક અને શારીરિક

 

2.  નીચેનામાંથી કયું વિકાસને અસર કરતું આંતરિક પરિબળ છે?

    a) આનુવંશિકતા (Heredity)

    b) પરિવાર

    c) સંસ્કૃતિ

    d) શાળા

 

3.  નીચેનામાંથી કયું વિકાસને અસર કરતું બાહ્ય પરિબળ છે?

    a) બુદ્ધિ

    b) સમાજ

    c) જૈવિક બંધારણ

    d) લિંગ

 

4.  બાળકનું શારીરિક બંધારણ, કદ, રંગ વગેરે મુખ્યત્વે કયા પરિબળ દ્વારા નક્કી થાય છે?

    a) પર્યાવરણ

    b) પોષણ

    c) આનુવંશિકતા

    d) સંસ્કૃતિ

 

5.  બાળકની બૌદ્ધિક ક્ષમતાઓ (ઇન્ટેલિજન્સ) વિકાસ પર કેવી અસર કરે છે?

    a) માત્ર શારીરિક વિકાસ પર

    b) સામાજિક વર્તન, નૈતિક નિર્ણય અને ભાવનાત્મક વિકાસ પર

    c) માત્ર શૈક્ષણિક સફળતા પર

    d) ફક્ત ભાષા વિકાસ પર

 

6.  "કુદરત (Nature) વિરુદ્ધ સંસ્કાર (Nurture)"ની ચર્ચા મુખ્યત્વે કયા બે પરિબળો સાથે સંકળાયેલી છે?

    a) પરિવાર અને શાળા

    b) આનુવંશિકતા અને પર્યાવરણ

    c) પોષણ અને આરોગ્ય

    d) સંસ્કૃતિ અને સમાજ

 

7.  ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતાનું આરોગ્ય બાળ વિકાસને અસર કરતું કયું પરિબળ છે?

    a) આંતરિક પરિબળ

    b) બાહ્ય (પર્યાવરણીય) પરિબળ

    c) માનસિક પરિબળ

    d) જૈવિક પરિબળ

 

8.  બાળકને જન્મ પછી મળતાં પોષણની ગુણવત્તા અને પ્રમાણ કયા પ્રકારનું પરિબળ છે?

    a) આંતરિક પરિબળ

    b) બાહ્ય પરિબળ

    c) આનુવંશિક પરિબળ

    d) માનસિક પરિબળ

 

9.  બાળકની ભાવનાત્મક સ્થિરતા અને સામજસ્ય (Emotional adjustability) વિકાસને અસર કરતું કયું પરિબળ છે?

    a) આંતરિક પરિબળ

    b) બાહ્ય પરિબળ

    c) પર્યાવરણીય પરિબળ

    d) સાંસ્કૃતિક પરિબળ

 

10. બાળકનો સામાજિક સ્વભાવ (Social nature) તેના વિકાસમાં કેવી રીતે ફાળો આપે છે?

    a) ફક્ત શારીરિક વિકાસમાં

    b) પર્યાવરણમાંથી શીખવામાં અને અન્ય પાસાંઓમાં ગોઠવણી અને પ્રગતિ કરવામાં

    c) માત્ર ભાષા વિકાસમાં

    d) ફક્ત બૌદ્ધિક વિકાસમાં

 

11. બાળકના ભાવનાત્મક વિકાસ (Emotional development) પર કયું પરિબળ અસર કરે છે?

    a) પરિવારનું વાતાવરણ અને સંબંધ

    b) પડોશ, સમુદાય અને સમાજ

    c) ઉપરના બંને

    d) ઉપરમાંથી કોઈ નહીં

 

12. બાળકના વિકાસ પર માનસિક આરોગ્ય ને અસર કરતું પરિબળ નીચેનામાંથી કયું નથી?

    a) પરિવારમાં ગરીબી

    b) સ્નેહનો અભાવ

    c) ઘરેલુ ઝઘડા

    d) શાળાની ક્લાસમાં ઊંઘ આવવી

 

13. વિકાસને અસર કરતા મુખ્ય પરિબળો કયા છે?

    a) પોષણ

    b) પરિવાર

    c) આનુવંશિકતા

    d) ઉપરના તમામ

 

14. બાળ વિકાસ પર કયા પરિબળની અસર થાય છે?

    a) સમાજ

    b) પરિવાર અને શાળા

    c) મિત્રો અને સંસ્કૃતિ

    d) ઉપરના તમામ

 

15. બાળકની બૌદ્ધિક ક્ષમતાઓનો આધાર મુખ્યત્વે કયા બે પરિબળો પર છે?

    a) લિંગ અને ઉંમર

    b) જન્મજાત ક્ષમતાઓ (આનુવંશિક) અને પ્રેરક વાતાવરણ

    c) આર્થિક સ્થિતિ અને સામાજિક સ્થિતિ

    d) આહાર અને આરોગ્ય

 

16. બાળકના ભાષા વિકાસમાં સૌથી મહત્ત્વની ભૂમિકા કોણ ભજવે છે?

    a) આનુવંશિકતા

    b) વાતાવરણ, પ્રેરણા અને અનુકરણ

    c) શારીરિક પરિપક્વતા

    d) શાળાનું વાતાવરણ

 

17. બ્રોનફેનબ્રેનરના 'ઈકોલોજિકલ સિસ્ટમ્સ થિયરી' અનુસાર, બાળકનું તાત્કાલિક વાતાવરણ (જેમ કે ઘર, શાળા) કયા સિસ્ટમમાં આવે છે?

    a) મેસોસિસ્ટમ

    b) માઇક્રોસિસ્ટમ

    c) એક્ઝોસિસ્ટમ

    d) મેક્રોસિસ્ટમ

 

18. બાળકના વિકાસમાં સામાજિક-સાંસ્કૃતિક પરિબળોની ભૂમિકા વિશે વાયગોટ્સ્કી શું માને છે?

    a) માત્ર ભાષા શીખવવામાં મહત્ત્વની

    b) સંવાદ, સહકાર અને સામાજિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયા દ્વારા શીખવાની પ્રક્રિયામાં મહત્ત્વની

    c) માત્ર વ્યક્તિગત આનુવંશિક લક્ષણોને સુધારવામાં

    d) શારીરિક વિકાસમાં જ મહત્ત્વની

 

19. બાળકના સામાજિક વિકાસ પર સૌથી વધુ અસર કયા પરિબળની હોય છે?

    a) પરિવાર, સાથીઓનો સમૂહ અને શાળા

    b) આનુવંશિક લક્ષણો

    c) ભૌગોલિક પરિસ્થિતિ

    d) લિંગ

 

20. બાળકના નૈતિક વિકાસ (Moral development) પર કોના સિદ્ધાંતની અસર સૌથી વધુ છે?

    a) પિયાજે

    b) કોલ્બર્ગ

    c) બાન્દુરા

    d) સ્કીનર

 

21. બાળકના વિકાસમાં આર્થિક પરિબળોની ભૂમિકા કેવી હોય છે?

    a) કોઈ ભૂમિકા નથી

    b) પોષણ, આરોગ્ય સેવાઓ, શૈક્ષણિક સંસાધનો અને સુરક્ષાની લાગણીની ઉપલબ્ધતા પર અસર કરે છે

    c) ફક્ત શારીરિક વિકાસ પર અસર કરે છે

    d) ફક્ત બૌદ્ધિક વિકાસ પર અસર કરે છે

 

22. બાળકના ભાવનાત્મક વિકાસ પર પરિવારના વાતાવરણની શી અસર થાય છે?

    a) કોઈ અસર નથી

    b) સ્થિર અને પ્રેમાળ વાતાવરણ સ્વસ્થ ભાવનાત્મક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે

    c) ફક્ત ભાષા વિકાસ પર અસર કરે છે

    d) ફક્ત સામાજિક વિકાસ પર અસર કરે છે

 

23. બાળકના વિકાસમાં સંવેદનશીલ અવધિ (Sensitive Period)નો સિદ્ધાંત કોના સાથે સંકળાયેલ છે?

    a) પિયાજે

    b) મરિયા મોન્ટેસોરી

    c) વાયગોટ્સ્કી

    d) એરિક એરિકસન

 

24. બાળકના વિકાસ પર સંસ્કૃતિ (Culture)ની શી અસર થાય છે?

    a) કોઈ અસર નથી

    b) વિચાર, વલણ, મૂલ્યો, વર્તન અને સામાજિક રીતરિવાજોને આકાર આપે છે

    c) ફક્ત ભાષા પર અસર કરે છે

    d) ફક્ત ખાવાપીવાની ટેવો પર અસર કરે છે

 

25. બાળકના વિકાસમાં શિક્ષકની ભૂમિકા કેવી હોય છે?

    a) ફક્ત જ્ઞાન આપવાની

    b) બૌદ્ધિક, સામાજિક, ભાવનાત્મક અને નૈતિક વિકાસમાં માર્ગદર્શક અને પ્રેરકની

    c) ફક્ત શિસ્ત જાળવવાની

    d) ફક્ત મૂલ્યાંકન કરવાની

 

26. સાથીઓનો સમૂહ (Peer Group) બાળકના વિકાસ પર કયા સ્તરથી સૌથી વધુ અસર કરે છે?

    a) શૈશવાવસ્થામાં (0-2 વર્ષ)

    b) પૂર્વ-શાળા યુગમાં (3-5 વર્ષ)

    c) બાલ્યાવસ્થા અને કિશોરાવસ્થામાં (6-18 વર્ષ)

    d) પ્રૌઢાવસ્થામાં

 

27. બાળકના વિકાસમાં લિંગ (Gender) ની ભૂમિકા શી છે?

    a) કોઈ ભૂમિકા નથી

    b) સામાજિક અપેક્ષાઓ, વલણો, રુચિઓ અને વર્તનને અસર કરે છે (સામાજિક રચના દ્વારા)

    c) ફક્ત શારીરિક રચનાનો તફાવત કરે છે

    d) ફક્ત રમતગમત પસંદગી પર અસર કરે છે

 

28. બાળકના વિકાસમાં જન્મ ક્રમ (Birth Order - પહેલું, બીજું બાળક વગેરે) ની શી અસર હોઈ શકે છે?

    a) કોઈ અસર નથી

    b) અંશત: પરિવારમાં મળતા અનુભવો, ધ્યાન અને જવાબદારીઓને અસર કરે છે

    c) ફક્ત સ્વભાવ પર અસર કરે છે

    d) ફક્ત બૌદ્ધિક સ્તર પર અસર કરે છે

 

29. બાળકના શારીરિક વિકાસ અને સ્વાસ્થ્ય પર પોષણ (Nutrition)ની ભૂમિકા શી છે?

    a) ખૂબ જ ઓછી

    b) મૂળભૂત; શરીરની વૃદ્ધિ, મગજનો વિકાસ, રોગપ્રતિકારક શક્તિ અને ઊર્જા માટે આવશ્યક

    c) ફક્ત ઊંચાઈ પર અસર કરે છે

    d) ફક્ત વજન પર અસર કરે છે

 

30. બાળકના વિકાસમાં સ્થળ (Geography - ગ્રામીણ, શહેરી, પહાડી)ની શી અસર હોઈ શકે છે?

    a) કોઈ અસર નથી

    b) ઉપલબ્ધ સુવિધાઓ, શૈક્ષણિક અવસરો, સ્વાસ્થ્ય સેવાઓ, રમતના મેદાનો વગેરે પર અસર કરે છે

    c) ફક્ત ભાષા બોલવાની શૈલી પર અસર કરે છે

    d) ફક્ત પોશાક પર અસર કરે છે

 

31. "વિકાસ એ પરિપક્વતા અને અનુભવની આંતરક્રિયા છે" - આ વિચાર કોનો છે?

    a) કુર્ત લેવિન

    b) જેરોમ બ્રૂનર

    c) અલબર્ટ બાન્દુરા

    d) જ્હોન ડ્યુઈ

 

32. બાળકના વિકાસ પર એકબાળક નીતિ (Single child) ની શી અસર હોઈ શકે છે?

    a) હંમેશા નકારાત્મક

    b) હંમેશા સકારાત્મક

    c) વધુ ધ્યાન અને સંસાધનો મળી શકે, પણ સહભાગીતા અને શેર કરવાના અનુભવમાં ખામી આવી શકે

    d) કોઈ ખાસ અસર નથી

 

33. બાળકના વિકાસમાં ધાર્મિક પરિબળોની ભૂમિકા શી હોય છે?

    a) કોઈ ભૂમિકા નથી

    b) મૂલ્યો, નૈતિકતા, વિશ્વાસ અને જીવન જીવવાની રીતને આકાર આપવામાં અસર કરે છે

    c) ફક્ત તહેવારો મનાવવા સુધી મર્યાદિત

    d) ફક્ત પ્રાર્થના કરવા સુધી મર્યાદિત

 

34. બાળકના વિકાસમાં જાહેર માધ્યમો (Mass Media)ની ભૂમિકા કેવી છે?

    a) હંમેશા હાનિકારક

    b) જ્ઞાન, સંસ્કૃતિ અને માહિતીનો સ્ત્રોત છે; પણ સામગ્રી અને સમયના ઉપયોગ પર નિયંત્રણ જરૂરી છે

    c) ફક્ત મનોરંજન માટે

    d) કોઈ ભૂમિકા નથી

 

35. બાળકના વિકાસમાં ભાષાની ભૂમિકા શી છે?

    a) ફક્ત વાતચીત માટે

    b) વિચાર, તર્ક, સંચાર, જ્ઞાનના સંગ્રહ અને સામાજિક સંબંધો બાંધવા માટે મૂળભૂત સાધન

    c) ફક્ત શાળામાં જરૂરી

    d) ફક્ત સાંસ્કૃતિક ઓળખ માટે

 

36. બાળકના વિકાસમાં રમતગમત અને શારીરિક પ્રવૃત્તિઓની ભૂમિકા શી છે?

    a) ફક્ત સમયનો વ્યય

    b) શારીરિક સ્વાસ્થ્ય, સહનશક્તિ, ટીમભાવના, શિસ્ત અને આત્મવિશ્વાસ વિકસાવવામાં મદદરૂપ

    c) ફક્ત ક્રિયેટિવ ડેવલપમેન્ટ માટે

    d) કોઈ ભૂમિકા નથી

 

37. બાળકના વિકાસમાં કલા (સંગીત, ચિત્રકળા વગેરે)ની ભૂમિકા શી છે?

    a) ફક્ત મનોરંજન

    b) સર્જનાત્મકતા, સૂક્ષ્મ ગુણો (fine motor skills), ભાવનાત્મક અભિવ્યક્તિ અને સાંસ્કૃતિક સંવેદના વિકસાવવામાં મદદરૂપ

    c) ફક્ત હસ્તકલા કૌશલ્ય માટે

    d) કોઈ ભૂમિકા નથી

 

38. બાળકના વિકાસમાં વારસાગત ખામીઓ (Genetic disorders)ની અસર કેવી હોઈ શકે છે?

    a) કોઈ અસર નથી

    b) શારીરિક, બૌદ્ધિક અથવા વિકાસાત્મક પ્રક્રિયાઓ પર વિવિધ પ્રકારની અસર પાડી શકે છે

    c) ફક્ત શારીરિક રૂપને અસર કરે છે

    d) ફક્ત આયુષ્ય પર અસર કરે છે

 

39. બાળકના વિકાસમાં આત્મવિશ્વાસ (Self-confidence) કેવી રીતે વિકસિત થાય છે?

    a) આનુવંશિક રીતે મળે છે

    b) સફળતાના અનુભવો, પ્રોત્સાહન, સ્વીકૃતિ અને સહાયક વાતાવરણ દ્વારા

    c) ફક્ત પરીક્ષામાં ઊંચા ગુણ મેળવવાથી

    d) ફક્ત શિક્ષકના પ્રશંસા પત્રથી

 

40. બાળકના વિકાસમાં સંકટાત્મક પરિસ્થિતિઓ (Crisis situations - જેમ કે કુટુંબમાં મૃત્યુ, આર્થિક આઘાત વગેરે)ની અસર કેવી હોય છે?

    a) હંમેશા સકારાત્મક

    b) હંમેશા નકારાત્મક

    c) વ્યક્તિ અને તેને આધાર આપતી પ્રણાલી પર આધાર રાખે છે; સ્વસ્થતા પ્રાપ્ત કરવાની ક્ષમતા વિકસાવવામાં મદદ કરી શકે છે

    d) કોઈ ટકાઉ અસર નથી

 

41. બાળકના વિકાસમાં શાસ્ત્રીય અને ઓપરન્ટ કન્ડીશનિંગ (Conditioning) જેવા શીખવાના સિદ્ધાંતોની ભૂમિકા શી છે?

    a) કોઈ ભૂમિકા નથી

    b) વર્તન, ટેવો અને પ્રતિક્રિયાઓને આકાર આપવામાં અસર કરે છે

    c) ફક્ત પ્રાણીઓ પર લાગુ પડે છે

    d) ફક્ત બાળપણમાં જ લાગુ પડે છે

 

42. બાળકના વિકાસમાં સમાજશાસ્ત્રીય પરિબળો (Sociological factors) શામેલ છે?

    a) સમાજની રચના, વર્ગ, જાતિ, ધર્મ અને સામાજિક ગતિશીલતા

    b) ફક્ત આર્થિક પરિબળો

    c) ફક્ત રાજકીય પરિબળો

    d) ફક્ત ભૌગોલિક પરિબળો

 

43. બાળકના વિકાસમાં રાજકીય પરિબળો (Political factors)ની અસર કેવી હોઈ શકે છે?

    a) કોઈ અસર નથી

    b) શિક્ષણ નીતિ, બાળકલ્યાણના કાયદા, શાંતિ અથવા સંકટની સ્થિતિ વગેરે દ્વારા

    c) ફક્ત રાષ્ટ્રીય સ્તરે

    d) ફક્ત સરકારી શાળાઓ સુધી મર્યાદિત

 

44. બાળકના વિકાસમાં ઉંમર (Age)ને કેવી રીતે સમજવું જોઈએ?

    a) ફક્ત સંખ્યા

    b) વિકાસના વિવિધ તબક્કાઓ અને તેની લાક્ષણિકતાઓ સાથે સંકળાયેલું

    c) ફક્ત શાળામાં પ્રવેશ માટેનું માપદંડ

    d) ફક્ત શારીરિક વૃદ્ધિનું સૂચક

 

45. બાળકના વિકાસમાં શિક્ષણ (Education)ની ભૂમિકા શી છે?

    a) ફક્ત પુસ્તકીય જ્ઞાન આપવું

    b) બૌદ્ધિક, સામાજિક, નૈતિક, ભાવનાત્મક અને સર્જનાત્મક વિકાસ માટે સંગઠિત અને સુનિશ્ચિત પ્રક્રિયા

    c) ફક્ત નોકરી મેળવવા માટે

    d) ફક્ત સામાજિક સ્થિતિ માટે

 

46. બાળકના વિકાસમાં અપંગતા (Disability) હોવાની અસર કેવી હોઈ શકે છે?

    a) બધું અશક્ય બનાવે છે

    b) વિકાસની ગતિ અને પ્રક્રિયા પર અસર પાડી શકે છે, પરંતુ યોગ્ય સહાય અને અવસરોથી મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રગતિ શક્ય છે

    c) ફક્ત શારીરિક વિકાસને અસર કરે છે

    d) ફક્ત સામાજિક વિકાસને અસર કરે છે

 

47. બાળકના વિકાસમાં પરિવારનું કદ અને રચના (Family size & structure)ની અસર કેવી હોઈ શકે છે?

    a) કોઈ અસર નથી

    b) ધ્યાન, સંસાધનો, જવાબદારીઓ અને સામાજિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયાના અવસરોને અસર કરી શકે છે

    c) ફક્ત આર્થિક સ્થિતિને અસર કરે છે

    d) ફક્ત એકાંતના અવસરોને અસર કરે છે

 

48. બાળકના વિકાસમાં શાંતિ અને સંકટ (Peace & Conflict)ની સ્થિતિની શી અસર હોઈ શકે છે?

    a) ફક્ત શારીરિક સુરક્ષા પર અસર

    b) સુરક્ષાની લાગણી, માનસિક આરોગ્ય, શૈક્ષણિક અવસરો અને સામાજિક વાતાવરણ પર ઊંડી અસર

    c) ફક્ત બાળમજૂરીને પ્રોત્સાહન આપે છે

    d) ફક્ત વિદેશ નીતિને અસર કરે છે

 

49. બાળકના વિકાસમાં સંગીત, નૃત્ય અને નાટ્ય જેવી લલિત કલાઓની ભૂમિકા શી છે?

    a) ફક્ત શિષ્ટાચાર

    b) સમન્વય, શ્રવણ કૌશલ્ય, રચનાત્મકતા, અભિવ્યક્તિ અને સાંસ્કૃતિક ઓળખ વિકસાવવામાં મદદરૂપ

    c) ફક્ત મનોરંજન

    d) કોઈ ભૂમિકા નથી

 

50. બાળકના સંપૂર્ણ વિકાસ માટે સૌથી મહત્ત્વની કઈ બાબત છે?

    a) ફક્ત ઉચ્ચ બૌદ્ધિક સ્તર

    b) વિવિધ પરિબળો (આંતરિક-બાહ્ય) વચ્ચે સંતુલિત અને સુમેળભર્યી આંતરક્રિયા

    c) ફક્ત સમૃદ્ધ પરિવાર

    d) ફક્ત ઉત્તમ શાળા

 

 

ઉપરના પ્રશ્નોનો અભ્યાસ કરતી વખતે નીચેની બાબતો ધ્યાનમાં રાખો:

 

   પરિબળોનું વર્ગીકરણ: આંતરિક (બુદ્ધિ, આનુવંશિકતા, લિંગ) અને બાહ્ય (પરિવાર, શાળા, સંસ્કૃતિ, સમાજ, અર્થતંત્ર).

   આંતરક્રિયાત્મક પ્રભાવ: યાદ રાખો કે વિકાસ પર એક જ પરિબળનો નહીં, પરંતુ અનેક પરિબળોની પરસ્પર ક્રિયાપ્રતિક્રિયાનો પ્રભાવ પડે છે.

   સિદ્ધાંતો સાથે જોડાણ: પ્રશ્નોને બ્રોનફેનબ્રેનર, વાયગોટ્સ્કી, પિયાજે, કોલ્બર્ગ, મોન્ટેસોરી જેવા સિદ્ધાંતકારોના દ્રષ્ટિકોણથી સમજવાનો પ્રયત્ન કરો.

 

જો તમને કોઈ ચોક્કસ પ્રશ્ન અથવા સિદ્ધાંત વિશે વધુ સમજણની જરૂર હોય, તો તમે પૂછી શકો છો.