ભારત ઐક બહુ ધાર્મિક દેશ છે-એક શિક્ષક તરીકે કેવી રીતે સમજાવશો?|India is a very religious country - how would you explain it as a teacher?

શું તમને લાગે છે કે વર્તમાન ભારતીય શિક્ષણ પ્રણાલી ભાર વગરનું ભણતરને પ્રોત્સાહન આપે છે? ટિપ્પણી કરો.

ના. 🤔 હું માનું છું કે વર્તમાન ભારતીય શિક્ષણ પ્રણાલી, 'ભાર વિનાનું ભણતર' (Learning without Burden) ની દિશામાં પ્રયત્નશીલ હોવા છતાં, હજુ પણ સંપૂર્ણપણે આ આદર્શને પ્રોત્સાહન આપી શકતી નથી. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP) ૨૦૨૦ જેવા સુધારાઓ આ ભાર ઘટાડવા માટે પ્રયત્નશીલ છે, પરંતુ જમીની સ્તરે પડકારો હજુ પણ છે.

અહીં મારી ટિપ્પણી અને તેના કારણો આપેલા છે:

ભાર વધારતા મુખ્ય પરિબળો

ભારતની વર્તમાન શિક્ષણ પ્રણાલીમાં વિદ્યાર્થીઓ પરનો માનસિક અને શારીરિક ભાર (Stress and Burden) જાળવી રાખતા મુખ્ય પરિબળો નીચે મુજબ છે:

૧. પરીક્ષાલક્ષી શિક્ષણ (Exam-Centric System):

શિક્ષણનું મુખ્ય ધ્યેય ઊંચા માર્ક્સ મેળવવાનું અને સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓ (Competitive Exams) પાસ કરવાનું બની ગયું છે. આનાથી શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓ બંને અભ્યાસક્રમ પૂરો કરવા અને ગોખણપટ્ટી (Rote Learning) પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

બોર્ડની પરીક્ષાઓ નું મહત્વ અને તેના પરનો અતિશય ભાર હજુ પણ વિદ્યાર્થીઓ પર મોટો માનસિક તણાવ ઊભો કરે છે.

૨. અભ્યાસક્રમની વિપુલતા અને કઠોરતા (Vastness and Rigidity of Syllabus):

ખાસ કરીને માધ્યમિક અને ઉચ્ચ માધ્યમિક સ્તરે, અભ્યાસક્રમ ઘણો વિશાળ અને સૈદ્ધાંતિક હોય છે. તેને સમયસર પૂર્ણ કરવા માટે શિક્ષકો પાસે પ્રવૃત્તિ-આધારિત શિક્ષણ (Activity-based learning) કરાવવાનો સમય રહેતો નથી.

વિષયો વચ્ચે કઠોર સીમાઓ (Silos) હોવાથી વિદ્યાર્થીઓ તેમની રસ અનુસાર વિષયો પસંદ કરી શકતા નથી, જેનાથી શિક્ષણ કંટાળાજનક બની જાય છે.

૩. કોચિંગ અને ટ્યુશન સંસ્કૃતિ:

શાળાનું શિક્ષણ પૂરતું ન હોવાથી મોટાભાગના વિદ્યાર્થીઓ પર સ્કૂલ, હોમવર્ક અને પછી ટ્યુશન/કોચિંગ નો ત્રિસ્તરીય ભાર આવે છે. આનાથી તેમને રમતગમત, કલા કે આરામ માટે સમય મળતો નથી.

૪. ભારે બેગ અને શારીરિક થાક:

નાની ઉંમરના બાળકોએ પણ વજનદાર શાળા બેગ ઊંચકવી પડે છે, જે તેમના શારીરિક સ્વાસ્થ્ય (ખાસ કરીને પીઠ) પર નકારાત્મક અસર કરે છે. ભલે નીતિઓ બનાવવામાં આવી હોય, તેનું સંપૂર્ણ અમલીકરણ થતું નથી.

 

✅ 'ભાર વિનાનું ભણતર' તરફના પ્રયાસો

સકારાત્મક બાજુએ, તાજેતરના સુધારાઓએ 'ભાર વિનાનું ભણતર' હાંસલ કરવા માટે કેટલાક પગલાં લીધા છે:

NEP ૨૦૨૦ નો અભિગમ: નવી શિક્ષણ નીતિ સમગ્રલક્ષી (Holistic), સંકલિત (Integrated) અને અનુભવાત્મક (Experiential) શિક્ષણ પર ભાર મૂકે છે.

તે પ્રશ્ન-આધારિત (Inquiry-based) શિક્ષણને પ્રોત્સાહન આપે છે, જે ગોખણપટ્ટીને બદલે સમજણ પર ભાર મૂકે છે.

વર્ગ ૬ થી વ્યવસાયલક્ષી શિક્ષણ (Vocational Education) ને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે, જે પુસ્તકીયા જ્ઞાનનો ભાર ઘટાડશે.

CBCS અને સેમેસ્ટર સિસ્ટમ: ઉચ્ચ શિક્ષણમાં ચોઇસ બેઝ્ડ ક્રેડિટ સિસ્ટમ (CBCS) જેવી પદ્ધતિઓ વિદ્યાર્થીઓને તેમના રસ મુજબ વિષયો પસંદ કરવાની અને પરીક્ષાના ભારને વર્ષ દરમિયાન વહેંચી દેવાની તક આપે છે.

શૈક્ષણિક ઓડિટ (Academic Audit): કેટલાક રાજ્યોમાં બોર્ડ દ્વારા અભ્યાસક્રમ ઘટાડવાના અને બાળકો માટે રમતગમતનો સમય વધારવાના પગલાં લેવાયા છે.

 

ઉપસંહાર :

વર્તમાન ભારતીય શિક્ષણ પ્રણાલી હજુ પણ તેના સ્પર્ધાત્મક અને પરીક્ષાલક્ષી માળખા ને કારણે વિદ્યાર્થીઓ પર ભાર વધારે છે. જોકે, NEP ૨૦૨૦ જેવા નીતિગત પરિવર્તનો દ્વારા પ્રણાલી બદલાવના તબક્કા માં છે. આ નીતિઓનું સફળ અમલીકરણ, શિક્ષકોની તાલીમ અને માતા-પિતાની માનસિકતામાં પરિવર્તન આવે તો જ 'ભાર વિનાનું ભણતર' વાસ્તવિકતા બની શકે છે.